Kara pozbawienia wolności jest jedyną karą, która może być orzekana i wykonywana w systemie dozoru elektronicznego. Udzielenie zgody na jej odbycie w systemie dozoru elektronicznego stanowi wyjątek od zasady odbywania tej kary w zakładzie karnym.
Na początek należy odpowiedzieć sobie na pytanie kiedy w ogóle możliwe będzie odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego (dalej również: SDE)?
WYMIAR KARY
Przede wszystkim, taka możliwość została zarezerwowana wyłącznie dla skazanych:
- na karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą jednego roku i 6 miesięcy albo
- wobec których orzeczono karę pozbawienia wolności w wymiarze niższym niż 3 lata i którym do odbycia w zakładzie karnym pozostała część tej kary w wymiarze nie większym niż 6 miesięcy
Warto zauważyć, że skazanie na dwie lub więcej kar pozbawienia wolności, które należy odbyć kolejno, nie stoi na przeszkodzie odbywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. W tym wypadku, odpowiednie zastosowanie mają wyżej wspomniane zasady: suma orzeczonych i kolejno odbywanych kar nie może przekroczyć jednego roku i 6 miesięcy. Jeżeli skazany odbywa już karę pozbawienia wolności w zakładzie karnym, wymiar kolejno odbywanych kar nie może w takiej sytuacji przekroczyć łącznie 3 lat, ponadto do odbycia w zakładzie karnym pozostawać musi nie więcej niż 6 miesięcy kary.
Należy mieć jedynie na względzie, że wymóg skazania na karę wolności nieprzekraczającą jednego roku i 6 miesięcy dotyczy wysokości kary wymierzonej wyrokiem, a nie jej części pozostałej do odbycia. W sytuacji, w której odbywamy już karę pozbawienia wolności zastosowanie mają wymogi wskazane w pkt 2.
Co istotne, odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego będzie niemożliwe dla sprawców skazanych w warunkach recydywy wielokrotnej, tj. wypadku określonym w art. 64 § 2 k.k.:
,,Art. 64. [Recydywa szczególna podstawowa i wielokrotna]
§1. Jeżeli sprawca skazany za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności popełnia w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary umyślne przestępstwo podobne do przestępstwa, za które był już skazany, sąd może wymierzyć karę przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.
§ 2. Jeżeli sprawca uprzednio skazany w warunkach określonych w § 1, który odbył łącznie co najmniej rok kary pozbawienia wolności i w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub części ostatniej kary popełnia ponownie umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia, sąd wymierza karę pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane przestępstwo w wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.’’
Sąd nie będzie zatem mógł uwzględnić wniosku takiego skazanego i to nawet pomimo spełnienia wszystkich pozostałych przesłanek.
STAŁE MIEJSCE POBYTU
Zważywszy na fakt, że kara pozbawienia wolności odbywana w ramach SDE jest karą odbywaną w ramach dozoru stacjonarnego, skazany musi mieć stałe miejsce pobytu na terenie RP.
WARUNKI TECHNICZNE
Jeżeli skazany ma stałe miejsce pobytu, to odbywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego jest możliwe wyłącznie wówczas, gdy pozwalają na to warunki techniczne obejmujące w szczególności liczbę oraz zasięg dostępnych nadajników i rejestratorów oraz możliwości organizacyjne ich obsługi. Jest to warunek bezwzględny.
W celu ustalenia tych warunków sąd, który wykonuje karę, środki karne i środek zabezpieczający, o których mowa wyżej, zwraca się do podmiotu dozorującego z żądaniem nadesłania informacji, czy warunki techniczne pozwalają na niezwłoczne rozpoczęcie wykonywania dozoru
Przyczyny braku możliwości odbywania kary w systemie dozoru elektronicznego mogą leżeć zarówno po stronie skazanego (brak warunków do zainstalowania, czy poprawnego funkcjonowania urządzeń służących do kontroli zachowania skazanego), jak również mogą leżeć po stronie podmiotu dozorującego (niewystarczająca liczba personelu, zbyt mała ilość dostępnych nadajników, zbyt niski zasięg nadajników itp.).
Niezależnie od tego, po czyjej stronie istnieje brak warunków technicznych do odbycia kary, w takim wypadku niemożliwe będzie odbycie kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym.
W przypadku bowiem dozoru stacjonarnego brak warunków technicznych do udzielenia zgody na odbycie kary z zastosowaniem dozoru elektronicznego obliguje sędziego penitencjarnego do pozostawienia wniosku bez rozpoznania.
ZGODA OSÓB WSPÓLNIE ZAMIESZKUJĄCYCH
Drugim bezwzględnym warunkiem rozpoczęcia wykonywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego jest wymóg uzyskania uprzedniej pisemnej zgody osoby lub osób pełnoletnich, które zamieszkują wspólnie ze skazanym. W praktyce, jak się wydaje, będą to przypadki dominujące. Warunek ten dotyczy jednak wyłącznie rozpoczęcia dozoru stacjonarnego, a zatem znajduje zastosowanie tylko w odniesieniu do kary.
Cofnięcie zgody jest możliwe, o ile nie następuje już po wydaniu przez sąd postanowienia o udzieleniu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego – wówczas jest ono nieskuteczne. Osoby pełnoletnie wspólnie zamieszkujące ze skazanym, które uprzednio wyraziły zgodę na wykonywanie kary w systemie dozoru stacjonarnego, mają zatem obowiązek konsekwentnie znosić uciążliwości związane z prawidłową realizacją i wykonaniem tej formy kary pozbawienia wolności.
Jeżeli jednak w trakcie wykonywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nastąpi zmiana wzajemnych stosunków czy też pogorszenie relacji między domownikami i skazanym, w wyjątkowym wypadku uzasadnionym szczególnymi okolicznościami, sąd penitencjarny może zmienić miejsce wykonywania dozoru stacjonarnego.
Oświadczenie o wyrażeniu zgody musi mieć charakter pisemny, musi też ona zostać wyrażona w sposób swobodny i świadomy. Na sądowym kuratorze zawodowym spoczywa zatem obowiązek pouczenia osób zamieszkujących ze skazanym o warunkach wykonywania kary w systemie dozoru elektronicznego oraz o konsekwencjach, jakie wynikają z jej wykonywania dla tych osób. Osoba posiadająca tytuł prawny do nieruchomości lub lokalu, w których ma zostać albo został zainstalowany rejestrator stacjonarny, jest bowiem obowiązana: umożliwić podmiotowi dozorującemu zainstalowanie rejestratora w warunkach zapewniających jego prawidłowe działanie oraz wykonywanie czynności kontrolnych mających na celu sprawdzenie prawidłowości działania rejestratora. Utrudnianie powyższych działań może skutkować tym, że w razie potrzeby podmiot dozorujący może żądać od Policji udzielania pomocy przy dokonywaniu tych czynności, w szczególności przy wejściu do miejsca, gdzie jest zainstalowany rejestrator lub gdzie przebywa skazany. Wyrażając zgodę na odbywanie przez skazanego kary w SDE jego domownik musi być świadom powyższych konsekwencji.
Pisemna zgoda musi być „złożona do sądu”, a nie „przed sądem”, co oznacza, iż może zostać przesłana do sądu, np. wraz z wnioskiem lub też może zostać odebrana przez sądowego kuratora zawodowego podczas czynności wykonywanych na zarządzenie sędziego penitencjarnego albo na żądanie komisji penitencjarnej, podczas których ustala on, w drodze zebrania informacji czy skazany zamieszkuje wspólnie z inną osobą lub osobami pełnoletnimi, a Jeżeli tak, to uzyskuje dane personalne tych osób, a następnie poucza je o warunkach wykonywania kary w systemie dozoru elektronicznego oraz konsekwencjach, jakie wynikają z jej wykonywania dla osób zamieszkujących ze skazanym.
Ponadto, kurator sądowy ustala warunki rodzinne oraz socjalno-bytowe, w których zamieszkuje skazany, w zakresie niezbędnym do prawidłowego wykonania kary w systemie dozoru elektronicznego. Informacje te kurator sądowy przekazuje niezwłocznie do sądu albo komisji penitencjarnej.
CELE KARY ZOSTANĄ OSIĄGNIĘTE POMIMO ODBYCIA JEJ W RAMACH SDE, A NIE W ZAKŁADZIE KARNYM
Kolejnym wymogiem jest, aby odbywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nie stały na przeszkodzie szczególne względy wskazujące, że w razie wykonania jej w tym systemie nie zostaną osiągnięte jej cele.
Sąd penitencjarny ma zatem obowiązek przeanalizowania, czy wszelkie okoliczności dotyczące skazanego wskazują, że pomimo odbycia kary w systemie dozoru elektronicznego, kara ta będzie adekwatna do popełnionego czynu, sprawca będzie mógł zostać zresocjalizowany, a ponadto czy zapobiegnie to popełnieniu przez niego przestępstwa w przyszłości.
Kara z jednej strony ma być bowiem dotkliwa, a z drugiej ma za zadanie umożliwić powrót skazanego do prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie i zabezpieczyć przed powrotem do przestępstwa w przyszłości.
We wniosku powinniśmy zatem wskazać wszelkie okoliczności i dowody wskazujące na to, że społeczna szkodliwość popełnionego przez nas czynu, nasza postawa po jego popełnieniu oraz warunki osobiste i wymiar orzeczonej kary umożliwią celów kary.
W swoim wniosku należy wskazać, że skazany rozumie swój błąd, czuje skruchę i w przyszłości nie popełni ponownie przestępstwa. Można również wskazać na sytuację życiową skazanego: podjęcie pracy zarobkowej, która umożliwia utrzymanie rodziny, albo wyjście z patologii, chęć kontynuowania edukacji czy rozpoczęciem terapii uzależnienia od alkoholu czy narkotyków.
Należy pamiętać, że każdy przypadek należy przeanalizować z osobna, a niekorzystne dla skazanego okoliczności przy bliższym przyjrzeniu się wcale nie muszą okazać się uniemożliwiającymi skorzystania z instytucji odbycia kary w SDE.
ROZSTRZYGNIĘCIE SPRAWY
Po złożeniu wniosku sąd podejmie czynności zmierzające do ustalenia spełnienia przez skazanego wymogów formalnych umożliwiających rozpoznanie wniosku, a następnie wyznaczy posiedzenie. Postępowanie kończy się wydaniem postanowienia w przedmiocie udzielenia zgody na odbycie kary pozbawienia wolności w SDE.
Złożenie wniosku nie zawsze gwarantuje sukces. Sąd może odmówić udzielenia zgodny na odbycie kary w ramach SDE.
Masz wówczas prawo do złożenia zażalenia.
Należy je złożyć w terminie 7 dni od daty ogłoszenia postanowienia przez Sąd Okręgowy. Zażalenie składa się do właściwego Sądu Apelacyjnego za pośrednictwem sądu penitencjarnego, który wydał zaskarżone postanowienie. Jeżeli zażalenie nie zostanie uwzględnione, to po 3 miesiącach można ponownie składać wniosek o SDE.
O tym jak sporządzić wniosek o odbycie kary w SDE dowiesz się z kolejnego wpisu.
