Sprawy rozwodowe potrafią ciągnąć się latami, zwłaszcza jeżeli przedmiotem rozstrzygnięcia sądu ma być orzeczenie o winie którejś ze stron.
Czasem jednak zdarza się tak, że zanim sprawa o rozwód zakończy się prawomocnym rozstrzygnięciem sądu, któryś z małżonków umiera. Jako że w momencie śmierci małżonkowie dalej pozostają w ważnie zawartym związku małżeńskim, to wówczas należy zastanowić się co z dziedziczeniem.
O tym mowa w dzisiejszym wpisie, w którym poruszę również kwestię pozwu o separację.
Przed przystąpieniem do lektury, zachęcam do zapoznania się z podstawowymi informacjami na temat rozwodu, będą one przydatne do lepszego zrozumienia tematu:
Rozwód krok po kroku: kiedy sąd orzeka rozwód?
WYŁĄCZENIE OD DZIEDZICZENIA MAŁŻONKA WINNEGO ROZKŁADU POŻYCIA MAŁŻEŃSKIEGO
Zgodnie z kodeksem cywilnym, w razie wystąpienia przez spadkodawcę przed swoją śmiercią z powództwem o rozwód lub separację z winy swojego małżonka, małżonek ten jest wyłączony od dziedziczenia.
Art. 940. § 1. Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.
§ 2. Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu. Wyłączenia może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem; termin do wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.
Wspomniałem już o ogólnej zasadzie wyłączenia od dziedziczenia małżonka spadkobiercy, winnego rozkładu pożycia małżeńskiego określonej w § 1.
Natomiast wyżej zacytowany § 2. art. 940 k.c. zawiera bardziej szczegółowe uregulowanie tego problemu. Poniżej spróbuję nieco rozjaśnić te zagadnienia.
WYSTĄPIENIE PRZEZ SPADKODAWCĘ O ORZECZENIE ROZWODU LUB SEPARACJI
Warunek ten zostaje spełniony zarówno jeśli spadkodawca sam wniósł pozew o rozwód z winy drugiego małżonka, jak i wówczas gdy był on pozwanym w sprawie o rozwód i wyraził zgodę na orzeczenie rozwodu, a okoliczności uzasadniają stwierdzenie, że w sprawie tej jego małżonek zostałby uznany za winnego rozkładu pożycia.
WINA MAŁŻONKA SPADKODAWCY
Aby wyłączenie od dziedziczenia doszło do skutku niezbędne będzie zatem udowodnienie, że małżonek wyłączony od dziedziczenia istotnie był winny rozkładu pożycia małżeńskiego. Co ważne, wymóg ten sprowadza się do wykazania, że małżonek spadkodawcy był w jakimkolwiek stopniu winny rozkładu pożycia małżeńskiego, nie jest niezbędne aby wykazać, że ponosi on wyłączną winę za rozkład pożycia małżeńskiego.
Tak więc poza sytuacją, w której spadkodawca złożył pozew o rozwód lub separację z wyłącznej winy drugiego z małżonków przesłanka ta zostaje spełniona wówczas:
- jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z winy obu stron,
- spadkodawca będąc pozwanym w sprawie o rozwód lub separację wyraził zgodę na orzeczenie rozwodu lub separacji z winy drugiego małżonka
- spadkodawca będąc pozwanym w sprawie o rozwód lub separację wyraził zgodę na orzeczenie rozwodu lub separacji z winy obu stron.
Pomimo zatem zgłaszanych przez niektórych prawników wątpliwości należy uznać, że w dalszym ciągu aktualne pozostaje stwierdzenie, że dla sprawy bez znaczenia jest stopień winy małżonka spadkodawcy, co oznacza, że w razie obopólnej winy za rozkład pożycia małżeńskiego czy większej winy spadkodawcy niż współmałżonka zgłoszenie roszczenia z art. 940 k.c. pozostaje możliwe.
Niedopuszczalne jest natomiast występowanie z takim powództwem w przypadku, w którym żądanie orzeczenia rozwodu nastąpiło bez orzekania o winie, czy też spadkodawca w trakcie sprawy rozwodowej zgłosił żądanie zaniechania orzeczenia o winie albo gdy małżonkowie zgłosili zgodne żądanie orzeczenia separacji.
Uwaga!
Aby ocenić, czy przesłanka ta została spełniona należy wziąć pod uwagę aktualny stan sprawy rozwodowej i treść żądania spadkodawcy na moment otwarcia spadku po nim. Oznacza to, że późniejsza modyfikacja stanowiska w przedmiocie winy w sprawie o rozwód będzie miała wpływ na dopuszczalność powództwa o wyłączenie małżonka od dziedziczenia.
JAK WYŁĄCZYĆ OD DZIEDZICZENIA MAŁŻONKA SPADKODAWCY WINNEGO ROZKŁADU POŻYCIA MAŁŻEŃSKIEGO?
O wyłączeniu małżonka od dziedziczenia decyduje sąd w wyroku. Konieczne jest wystąpienie z roszczeniem wyłączenia od dziedziczenia odrębnym powództwem.
Sąd spadku w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku, czy zachowek nie będzie sam z siebie badał tej kwestii.
KTO MOŻE WYSTĄPIĆ Z TAKIM ROSZCZENIEM?
To, kto będzie zatem legitymowany do wytoczenia powództwa precyzuje konkretny stan faktyczny i przepisy prawa.
Legitymowanym są spadkobiercy ustawowi powołani do spadku na podstawie ustawy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy. Chodzi zatem o spadkobierców, którzy:
- na podstawie ustawy (przepisów kodeksu cywilnego) mogą dziedziczyć w zbiegu z małżonkiem
- w konkretnym stanie faktycznym dziedziczą w zbiegu z małżonkiem z ustawy
Przesłanki te muszą być spełnione łącznie, wykluczone jest zatem wytoczenie powództwa, przez osoby, które po pierwsze, byłyby powołane do spadku z ustawy z małżonkiem, w innym stanie faktycznym, jak np. wykluczone jest wytoczenie powództwa przez rodziców spadkodawcy, jeżeli małżonkowie mieli dzieci, które dożyły otwarcia spadku i będą dziedziczyć w zbiegu z małżonkiem.
Oczywiste jest, że osoby nie mogące dziedziczyć w zbiegu z małżonkiem, jak np. dziadkowie, czy Skarb Państwa nie będą legitymowani do wytoczenia takiego powództwa.
TERMIN
Czas na wytoczenie powództwa został ograniczony dwoma terminami:
- 6-miesięcznym oraz
- rocznym
Pierwszy z nich liczony jest od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, natomiast drugi z nich biegnie od dnia otwarcia spadku. Pierwszy ma charakter subiektywny (bieg terminu jest uzależniony od istnienia u uprawnionego świadomości o otwarciu spadku), a drugi obiektywny (biegnie od daty śmierci spadkodawcy, niezależnie od istnienia wiedzy o tym fakcie po stronie uprawnionego do wytoczenia powództwa).
Istotny jest zwłaszcza ten drugi, roczny termin albowiem jego upływ zasadniczo wyklucza możliwość wystąpienia z roszczeniem o wyłączenie małżonka spadkodawcy od dziedziczenia (termin zawity prawa materialnego), co motywowane jest koniecznością sprawnego rozwiązywania spraw spadkowych i rozstrzygania wątpliwości w przedmiocie kręgu uprawnionych do spadku.
SKUTKI WYŁĄCZENIA OD DZIEDZICZENIA MAŁŻONKA WINNEGO ROZKŁADU POŻYCIA MAŁŻEŃSKIEGO
Orzeczenie o wyłączeniu małżonka prawa do dziedziczenia ma charakter konstytutywny i działa wstecz od daty otwarcia spadku wyłączając go od dziedziczenia ustawowego po zmarłym małżonku oraz wykluczając uzyskanie przez tego małżonka zachowku oraz żądania przedmiotów urządzenia domowego z których korzystał on za życia spadkodawcy wspólnie z nim lub wyłącznie sam.
Jeżeli chodzi o skutki wyłączenia od dziedziczenia czy możliwość stosowania tego przepisu w mniej oczywistych sytuacjach istnieje wiele kontrowersji. Takim tematem jest np. możliwość stosowania przepisów o wyłączeniu małżonka spadkodawcy od dziedziczenia w przypadku, w którym małżonek nie dziedziczy z ustawy (bo np. został sporządzony testament, w którym powołano do spadku inne osoby), a osobie tej przysługuje roszczenie o zachowek.
Te i inne wątpliwości w tym zakresie to jednak temat na osobny wpis.
Zawsze powtarzam, że w przypadku prawa spadkowego, czy szerzej cywilnego ogrom możliwych sytuacji życiowych może znacznie zagmatwać nawet na pozór najprostsze przepisy. W takich sprawach warto skorzystać z profesjonalnej pomocy prawnej, aby skutecznie bronić swoich praw.
Nasza kancelaria oferuje wsparcie w sprawach dotyczących prawa spadkowego zarówno w zakresie przygotowania odpowiednich dowodów, jak i w reprezentacji przed sądem. Zapraszamy do kontaktu, jeśli potrzebują Państwo pomocy.
