Dziedziczenie po rodzicach to temat, z którym większość osób prędzej czy później musi się zmierzyć. W grę wchodzą nie tylko emocje i wspomnienia, ale także kwestie prawne oraz finansowe. Co dzieje się z mieszkaniem po śmierci rodziców? Jak wygląda sprawa, gdy lokal jest obciążony kredytem hipotecznym? I kto tak naprawdę dziedziczy w pierwszej kolejności? W tym poradniku krok po kroku wyjaśniam zasady dziedziczenia ustawowego i testamentowego, a także podpowiadam, jakie działania warto podjąć, aby uniknąć nieporozumień w rodzinie i problemów z bankiem.
DZIEDZICZENIE PO RODZICACH – OGÓLNE ZASADY
Dziedziczenie oznacza w Polsce nabycie wszystkich praw i obowiązków majątkowych zmarłego (spadkodawcy) przez inną osobę, lub osoby (spadkobierców). Oznacza to przejście nie tylko aktywów (ruchomości, nieruchomości, wierzytelności itd.) ale i pasywów (obowiązków majątkowych, np. zobowiązania cywilnoprawne).
Dziedziczenie w Polsce regulują przepisy Kodeksu cywilnego. Spadek można nabyć na podstawie testamentu lub ustawy. Jeżeli rodzice nie pozostawili testamentu, stosuje się dziedziczenie ustawowe. W pierwszej kolejności do spadku powołane są:
dzieci zmarłego (w częściach równych),
małżonek zmarłego (również w części równej dziecku, jednak nie mniej niż 1/4 całości spadku).
Przykład:
Jeśli po zmarłym rodzicu pozostaje drugi rodzic oraz dwoje dzieci – każdy z nich otrzyma po 1/3 udziału w spadku.
W przypadku, w którym dziecko nie dożyło otwarcia spadku musimy ustalić, czy miało dalszych zstępnych (dzieci, wnuki) czy nie. Jeżeli miało, to wówczas udział takiego dziecka przypada jego zstępnym. Jeżeli nie, jest on dzielony pomiędzy pozostałych spadkobierców stosownie do wysokości ich udziałów w spadku.
Przykład (jedno z dzieci nie dożyło otwarcia spadku, ale miało własne dzieci):
Jeśli po zmarłym rodzicu pozostaje drugi rodzic oraz dwoje dzieci, z których jedno nie dożyło otwarcia spadku, ale za to miało ono 2 własnych dzieci (wnuków zmarłego rodzica)– to małżonek otrzyma 1/3 spadku, pierwsze dziecko otrzyma 1/3 spadku, a pozostała część (1/3) zostanie podzielona pomiędzy dwójkę wnuków, z których każde otrzyma 1/6 spadku.
Przykład (jedno z dzieci nie dożyło otwarcia spadku, nie miało własnych dzieci):
Jeśli po zmarłym rodzicu pozostaje drugi rodzic oraz dwoje dzieci, z których jedno nie dożyło otwarcia spadku, i nie miało ono własnych dzieci– to do udziału małżonka (1/3 spadku), pierwszego dziecka (1/3 spadku), należy doliczyć część przypadającą na dziecko, które nie dożyło otwarcia spadku (1/3 spadku). Każdy z żyjących spadkobierców otrzyma zatem dodatkową 1/6 spadku. Po sprowadzeniu do wspólnego mianownika otrzymujemy udział 3/6 małżonka i 3/6 pierwszego dziecka, czyli inaczej po 1/2 spadku.
Dodatkowo zasady dziedziczenia ustawowego mogą nam zmodyfikować kwestie: rozwodu, niegodności dziedziczenia czy wydziedziczenia (w przypadku dziedziczenia testamentowego). Pisałem o nich wcześniej:
Śmierć w trakcie rozwodu – kto dziedziczy? Wyłączenie małżonka od spadku
Czy każdy zasługuje na spadek? Niegodność dziedziczenia krok po kroku
Kiedy i z jakich przyczyn można wydziedziczyć? Przykłady i wskazówki
DZIEDZICZENIE MIESZKANIA PO RODZICACH
Jeżeli w skład spadku wchodzi mieszkanie, to:
spadkobiercy nabywają jego własność proporcjonalnie do udziałów w spadku,
jeżeli jest więcej spadkobierców, to powstaje współwłasność ułamkowa pomiędzy spadkobiercami
aby zakończyć tę sytuację możliwe jest dokonanie działu spadku, czyli podziału majątku pomiędzy spadkobierców (w naturze; w formie przejęcia spadku przez jednego ze spadkobierców; w formie jego sprzedaży i podziału zysku stosownie do wielkości udziałów, sposoby te można stosować łącznie).
Ważne: Jeśli jeden ze spadkobierców chce sam zatrzymać mieszkanie, zwykle musi on spłacić pozostałych spadkobierców (o ile nie jest możliwy podział w naturze, poprzez przyznanie im na własność innych składników majątkowych wchodzących w skład spadku). Kwotę spłaty ustala się na podstawie wartości rynkowej lokalu, według stanu z chwili otwarcia spadku i cen z chwili działu spadku.
Na temat takich sytuacji pisałem już tutaj:
Podział majątku wspólnego
Podział nieruchomości pomiędzy spadkobieców o sprzecznych interesach
DZIEDZICZENIE KREDYTU HIPOTECZNEGO
Wraz z mieszkaniem do spadku przechodzą także zobowiązania, w tym np. kredyt hipoteczny.
Oznacza to, że spadkobiercy odpowiadają za kredyt w wysokości nabytego udziału w spadku.
Ważne:
Za zobowiązania te odpowiadają całym swym majątkiem, a nie tylko z odziedziczonej części spadku!
Bank po śmierci kredytobiorcy kontaktuje się z rodziną w celu ustalenia dalszej spłaty rat.
Możliwe jest przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – wtedy odpowiedzialność ogranicza się do wartości czynnej (aktywów) spadku.
W przypadku nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, spadkobierca w dalszym ciągu odpowiada za ewentualne długi spadkowe, ale tylko do wysokości tzw. czynnej masy spadkowej, tj. w granicach wartości otrzymanego majątku. Niezmiernie ważne jest jednak, że w przypadku nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobiercy odpowiadają za długi spadkowe nie tylko majątkiem odziedziczonym po spadkodawcy, ale podobnie jak w przypadku przyjęcia spadku wprost, swoim całym, pozostałym majątkiem osobistym.
Dobrodziejstwo inwentarza nie rozwiązuje zatem wszystkich problemów związanych z długami spadkowymi. Co więcej, zasada ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe nie ma zastosowania w każdym przypadku. Z tej zasady nie korzystają bowiem rzeczowe sposoby zabezpieczenia wierzytelności jak hipoteka.
Zgodnie bowiem z art. 74 ustawy o księgach wieczystych i hipotece:
„Wierzyciel hipoteczny może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości obciążonej hipoteką, bez względu na ograniczenie odpowiedzialności dłużnika wynikające z prawa spadkowego.”
Jeśli zatem spadkobiercy dłużnika osobistego przyjęli spadek, w skład którego wchodzi nieruchomość obciążona hipoteką, wówczas wspomniane ograniczenie nie wpływa na zakres odpowiedzialności z tej obciążonej hipoteką nieruchomości. Wierzyciel może nadal dochodzić zaspokojenia z nieruchomości hipotekowanej do wysokości jej wartości i przeprowadzić postępowanie egzekucyjne z tej nieruchomości.
Ograniczenia wierzyciela w tym zakresie wynikają jedynie z norm dotyczących prawa egzekucyjnego i przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Jeśli zatem spadkobierca dłużnika podniesie zarzut, że przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, zarzut ten będzie skuteczny wobec wierzyciela hipotecznego w zakresie, w którym żąda on zaspokojenia z innych składników majątku spadkowego, niż składnik obciążony hipoteką.
CO ZROBIĆ PO ŚMIERCI RODZICA?
- Sprawdzić czy spadkodawca pozostawił testament lub testamenty (do sądu spadku trzeba złożyć wszystkie testamenty, nawet odwołane!)
- Ustalić krąg spadkobierców (testamentowych, o ile są i ustawowych) – na podstawie testamentu, aktu zgonu i aktów stanu cywilnego.
- Złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku – w terminie 6 miesięcy od dowiedzenia się o powołaniu do spadku.
- Złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku do sądu lub udać się do notariusza (w tym drugim wypadku wymagana jest obecność wszystkich spadkobierców ustawowych, nawet jeżeli mamy testament).
- Uregulować kwestie podatkowe – najbliższa rodzina (tzw. grupa „zero”) jest zwolniona z podatku od spadków i darowizn, ale musi zgłosić nabycie spadku w urzędzie skarbowym w terminie 6 miesięcy liczonym od dnia:
- uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego nabycie spadku albo
- zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza,
- wydania europejskiego poświadczenia spadkowego.
- Rozwiązać sprawy związane z mieszkaniem i kredytem – ustalić sposób korzystania z lokalu lub sprzedaży, skontaktować się z bankiem
TESTAMENT A DZIEDZICZENIE PO RODZICACH
Rodzic może w testamencie zapisać mieszkanie i inne składniki majątku wybranej osobie. Jednak dzieciom i małżonkowi przysługuje zachowek – pieniężna forma rekompensaty, jeśli zostali pominięci w testamencie.
Suma ta stanowi różnicę pomiędzy minimalną wartością spadku, jaką powinniśmy na mocy przepisów otrzymać od spadkodawcy (na mocy powołania do spadku, darowizny, zapisu itd.), a wartością faktycznie od spadkodawcy otrzymaną.
Ważne jest, że zachowek stanowi roszczenie pieniężne. Uprawniony do zachowku nie może żądać jego zaspokojenia w naturze. Nie można zatem na tej podstawie żądać wydania określonych składników majątkowych, jak np. nieruchomości.
Więcej o zachowku:
Zachowek w 2025 – ile Ci się należy i kiedy roszczenie się przedawnia?
PODSUMOWANIE
W przypadku braku testamentu, po rodzicach dziedziczą w pierwszej kolejności dzieci i małżonek, dzieląc spadek w równych częściach. Mieszkanie wchodzi w skład majątku spadkowego i może być współwłasnością spadkobierców, a kredyt hipoteczny również podlega dziedziczeniu.
Jeżeli mają Państwo problem prawny czy wątpliwości związane z dziedziczeniem zapraszamy do kontaktu.
