,,Opóźnienie’’ i ,,zwłoka’’ na gruncie przepisów kodeksu cywilnego nie są synonimami, mimo że dla przeciętnego człowieka mogą oznaczać to samo.
Różnica nie sprowadza się tylko do odmiennego znaczenia tych słów, ale również do nadania im odmiennych skutków.
Jest to o tyle istotne, że pojęcia te są stosowane w szeregu powszechnie zawieranych umów, jak np. w umowach deweloperskich (umowie przedwstępnej sprzedaży nieruchomości zawartej w formie aktu notarialnego) czy umowie kredytu.
W tym artykule wyjaśniam oba pojęcia i omawiam konsekwencje prawne jakie ze sobą niosą.
ZNACZENIE POJĘĆ: ''OPÓŹNIENIE'' I ''ZWŁOKA''
Opóźnienie oznacza każde nieterminowe wykonanie zobowiązania, niezależnie od tego, z jakiej przyczyny do niego doszło.
Zwłoka oznacza natomiast opóźnienie, które powstało z winy dłużnika. Jest zatem kwalifikowaną postacią opóźnienia.
Opóźnienie jest więc pojęciem szerszym niż zwłoka i z punktu widzenia wierzyciela znacznie korzystniejszym do wprowadzenia do umowy. Jak natomiast ustalić to, czy zobowiązanie zostało wykonane w terminie?
Termin wykonania zobowiązania wynika zwykle z umowy, jeżeli natomiast strony w umowie nie wskazały terminu wykonania zobowiązania, wówczas wierzyciel ma prawo wezwać dłużnika do spełnienia swojego świadczenia. W takiej sytuacji termin wykonania zobowiązania będzie uzależniony nie tylko od czasu wskazanego przez wierzyciela w wezwaniu, ale również od właściwości stosunku zobowiązaniowego łączącego strony, a w szczególności od tego, na czym ma polegać świadczenie dłużnika.
Przykłady:
W przypadku zobowiązania pieniężnego (polegającego na dokonaniu płatności, np. za usługę) dłużnik powinien spełnić je niezwłocznie po wezwaniu, co w praktyce będzie oznaczało maksymalnie kilka, a nawet jeden dzień.
W przypadku zobowiązań niepieniężnych, termin na ich wykonanie będzie określony jako czas potrzebny na spełnienie świadczenia dłużnika, w zwykłym, przeciętnym trybie, np. wykonanie garnituru na miarę może zająć tygodnie, a nawet miesiące, zaś dostawa mebli produkowanych masowo przez sklep internetowy powinna zająć zwykle kilka dni.
KONSEKWENCJE PRAWNE
Dla wystąpienia opóźnienia bez znaczenia jest wystąpienie związku przyczynowo-skutkowego istniejącego pomiędzy działaniem bądź zaniechaniem dłużnika, a nieterminowym spełnieniem przez niego swojego świadczenia i powstaniem szkody (uszczerbku w majątku wierzyciela).
W przypadku zwłoki natomiast wierzyciel, który chce się na nią powołać musi wykazać istnienie szkody (a więc uszczerbku w swoim majątku), a także istnienie wspomnianego wyżej związku-przyczynowo skutkowego. Jeżeli opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, to wówczas nie będzie on odpowiadał za zwłokę. Chodzi tu zwłaszcza o tzw. siłę wyższą, a więc o zdarzenia niezależne od woli stron, które utrudniają lub wręcz uniemożliwiają prawidłowe wykonanie umowy.
Wprawdzie w prawie zobowiązań ciężar wykazywania braku winy spoczywa na dłużniku, co jest korzystne dla wierzyciela, jednakże w razie skutecznego udowodnienia niezawinionego działania bądź zaniechania, dłużnik będzie w stanie uwolnić się od odpowiedzialności z tego tytułu.
Wprowadzenie do umowy opóźnienia zamiast zwłoki jest zatem z reguły korzystne z punktu widzenia wierzyciela, bowiem ułatwia uzyskanie rekompensaty na wypadek nieterminowego wykonania zobowiązania przez dłużnika.
Przykładem może być wspomniana na wstępie umowa deweloperska- zastrzeżenie kary umownej na wypadek opóźnienia sprzedającego w przeniesieniu własności/odbiorze lokalu ułatwia jej dochodzenie i w większym stopniu dyscyplinuje dewelopera do terminowego wykonywania umowy, niż gdybyśmy w jego miejsce wprowadzili zwłokę.
W przypadku zwłoki pociągnięcie dłużnika do odpowiedzialności będzie znacznie trudniejsze i zajmie więcej czasu. Nawet zatem szerszy zakres roszczeń wierzyciela w przypadku zwłoki na nic mu się zda, jeżeli dłużnik uwolni się od odpowiedzialności wykazując brak swojej winy.
UPRAWNIENIA WIERZYCIELA W PRZYPADKU OPÓŹNIENIA I ZWŁOKI
W przypadku stwierdzenia opóźnienia wszystko zależy od tego, czy mamy do czynienia z nieterminowym wykonaniem zobowiązań pieniężnych, czy niepieniężnych.
W przypadku tych pierwszych sprawa jest prosta- wierzycielowi z mocy samego prawa przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie, chociażby nie poniósł on żadnej szkody z tytułu nieterminowego wykonania zobowiązania przez dłużnika.
W przypadku zobowiązań niepieniężnych istnieje natomiast możliwość nałożenia w umowie tzw. kary umownej (tj. z góry ustalonej kwoty, stanowiącej zryczałtowaną formę odszkodowania) za ich nieterminowe lub nienależyte wykonanie. Kara umowna musi przybrać postać konkretnej sumy pieniężnej, przy czym dla jej prawidłowego określenia dopuszczalne jest wskazanie procentowej czy ułamkowej części wartości świadczenia, czy dodatkowo jej pomnożenie przez okres czasu (np. liczbę dni) pozostawania przez dłużnika w opóźnieniu.
Istotne jest, że odsetki i kara umowna, o ile ją zastrzeżono, należą się niezależnie od tego, czy wierzyciel poniósł jakąkolwiek szkodę w związku z nieterminowym czy nienależytym wykonaniem zobowiązania. Niezależnie od uprawnienia do domagania się kary umownej i odsetek ustawowych za opóźnienie może on również dochodzić odszkodowania w takim zakresie, w jakim szkoda je przewyższa.
Uprawnienia wierzyciela w związku ze zwłoką dłużnika są zaś następujące:
- uprawnienie do żądania wykonania zobowiązania przez dłużnika i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki,
- uprawnienie do nieprzyjęcia świadczenia i żądania naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania,
- uprawnienie do nabycia na koszt dłużnika takiej samej ilości rzeczy tego samego gatunku albo żądania od dłużnika zapłaty ich wartości, z zachowaniem w obu wypadkach roszczenia o naprawienie szkody wynikłej ze zwłoki,
- uprawnienie do żądania upoważnienia przez sąd do wykonania czynności na koszt dłużnika z zachowaniem roszczenia o naprawienie szkody,
- uprawnienie do żądania upoważnienia przez sąd do usunięcia na koszt dłużnika wszystkiego, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił, z zachowaniem roszczenia o naprawienie szkody,
- w wypadkach nagłych– uprawnienie do wykonania bez upoważnienia sądu czynności na koszt dłużnika lub usunięcia na jego koszt tego, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił.
Zgodnie z art. 477 § 1 k.c., w razie zwłoki dłużnika w każdym przypadku (niezależnie od właściwości świadczenia) wierzyciel może żądać:
– wykonania zobowiązania,
– naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.
OPÓŹNIENIE I ZWŁOKA WIERZYCIELA
Powyżej omówiłem konsekwencje zwłoki i opóźnienia dłużnika, jednakże również wierzyciel może być odpowiedzialny za nieterminowe wykonanie zobowiązania.
Zwłoka wierzyciela polega na tym, że wierzyciel bez uzasadnionego powodu:
- uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego świadczenia,
- odmawia dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być spełnione,
- oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie.
Będzie tak przede wszystkim w przypadku tych stosunków cywilnoprawnych, które wymagają od wierzyciela pewnego współdziałania, np. odbioru robót czy dostarczenia materiału, jeżeli strony w umowie przewidziały, że dłużnik ma wykonać dzieło z materiału dostarczonego przez zamawiającego.
Należy zaznaczyć, że nie każda odmowa współdziałania czy bierność ze strony wierzyciela będzie zwłoką- jeżeli będzie miał on powód do tego, aby np. odmówić przyjęcia świadczenia z powodu braku jego właściwości przewidzianych przez umowę, wówczas nie ma mowy o zwłoce.
W wypadku zwłoki wierzyciela dłużnik może żądać naprawienia wynikłej stąd szkody, może również złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego.
PODSUMOWANIE
Jak widać powyżej, prawo jest precyzyjne i często zdarza się, że podobnie brzmiące czy stosowane wymiennie w języku potocznym pojęcia na gruncie prawnym oznaczają coś zgoła odmiennego.
Warto mieć to na uwadze i w razie wątpliwości sprawdzić znaczenie poszczególnych postanowień umowy. Zapraszamy do kontaktu z Kancelarią, oferujemy kompleksową analizę umów i pomoc na każdym etapie jej zawierania.
